18 Φεβ 2009

100 πόσο μεγάλοι και πόσο Έλληνες;


Ο τηλεοπτικός σταθμός Σκάι ετοίμασε και διαφημίζει εδώ και καιρό μια σειρά ντοκιμαντέρ με τον τίτλο «100 μεγάλοι Έλληνες». Δεν παρακολούθησα το πρώτο επεισόδιο (προβλήθηκε τη Δευτέρα), αλλά οι αντιρρήσεις μου έχουν να κάνουν με την ίδια τη λίστα αυτών των 100 (βλ. τη σχετική ιστοσελίδα) Η λίστα περιλαμβάνει ζωντανούς τε και τεθνεώτες, καλλιτέχνες, πολιτικούς, στρατηγούς, αθλητές, αρχαίους, αρχαιότερους και αρχαιότατους, νέους, νεότερους και σύγχρονους. Α, κι έναν αγνώστων λοιπών στοιχείων: τον άγνωστο στρατιώτη.

Ομολογώ ότι δεν μου αρέσουν οι λίστες (ή και τα συνθήματα, για τον ίδιο λόγο): πώς να κωδικοποιηθεί σε μερικές λέξεις ή επιλεγμένα ονόματα μια περίπλοκη πραγματικότητα; Και με ποια κριτήρια καταρτίζεται μια λίστα; Αν για παράδειγμα αναζητούσαμε τους 100 σπουδαιότερους λογοτέχνες που έχουν γράψει στην ελληνική γλώσσα (αρχαία και νέα) θα χωρούσαν όλοι; Κι αν όχι, με ποιο κριτήριο θα έμπαινε π.χ. ο Καζαντζάκης κι όχι ο Τσίρκας; Ή ο Τσίρκας κι όχι ο Αναγνωστάκης; Ή ο Όμηρος κι όχι η Σαπφώ; Τα παραδείγματα μπορούν να πολλαπλασιαστούν à l’infini.


Η λίστα των «100 μεγάλων Ελλήνων», όμως, δεν φαίνεται να ακολουθεί κανένα ορθολογικό κριτήριο. Για παράδειγμα, τι θα πει «Έλληνας»; Γιατί πολύ αμφιβάλλω αν ο Ιουστινιανός ή ο Φίλιππος της Μακεδονίας θεωρούσαν εαυτούς Έλληνες... Επιπλέον, ποιο ακριβώς είναι το κριτήριο της αξίας που καθιστά κάποιον «μεγάλο»; Ο Ζαγοράκης είναι σπουδαιότερος απ’όλους τους υπόλοιπους Έλληνες ποδοσφαιριστές; Κι αν πρέπει απ’όλους τους Έλληνες καλλιτέχνες να επιλεγούν μόνο μερικοί, γιατί να περιληφθεί στη λίστα μόνο ο Λοϊζος κι όχι κι ο Κουγιουμτζής, για παράδειγμα; Ή, με ποιο κριτήριο μπορούμε να πούμε ότι η Γλύκατζη-Αρβελέρ είναι καλύτερη ή χειρότερη ιστορικός από τον Σβορώνο ή τον Ασδραχά; Μήπως τελικά ένα βασικό κριτήριο ήταν όχι η αξία ενός προσώπου – αν και, επαναλαμβάνω, κι αυτή είναι δύσκολο να αποτιμηθεί με ποσοτικά κριτήρια – αλλά αυτό που ονομάζεται αναγνωρισιμότητα;

Υπάρχει όμως κι ένα άλλο ζήτημα: πραγματικά, τι θα πει «μεγάλος»; Είναι «μεγάλος» ο Νικόλαος Μαργιωρής; Πρόκειται, απ’ό,τι φαίνεται, για τον «πατριάρχη της ελληνικής μεταφυσικής». Πραγματικά, πόσους αφορά η μεταφυσική, και μάλιστα συνδυασμένη με το ιδεολόγημα του ελληνοχριστιανισμού; Όχι και πολλούς, φάνταζομαι (κι ελπίζω)... Αυτό όμως που βρίσκω ακατανόητο είναι η παρουσία στη λίστα των «100 μεγάλων» δύο δικτατόρων: του Μεταξά και του Παπαδόπουλου. Το επιχείρημα που έχω διαβάσει (βλ. τα σχόλια αυτού του ποστ) είναι ότι περιλαμβάνονται όσοι είχαν σπουδαίο ρόλο στην ελληνική ιστορία, είτε θετικό είτε αρνητικό. Σ’αυτή την περίπτωση όμως γιατί να επιλεγεί ο Παπαδόπουλος κι όχι κάποιος άλλος από τους χουντικούς; Επιπλέον, πολύ αμφιβάλλω αν αυτοί που ψήφισαν τον Παπαδόπουλο ως έναν από τους «μεγάλους Έλληνες» το έκαναν από το ενδιαφέρον τους να αναδειχθεί ο αρνητικός του ρόλος. Πιο πιθανό μου φαίνεται να τον επέλεξαν επειδή τον θεωρούν όντως σπουδαίο (όλοι έχουμε ακούσει αποφθέγματα του τύπου «Παπαδόπουλος που μας χρειάζεται» - προσωπικά θυμάμαι με φρίκη δασκάλα δημοτικού να εκθειάζει τη χούντα...).


Θα μπορούσα να φέρω πολλά ακόμα παραδείγματα από τη λίστα των «100 μεγάλων Ελλήνων» (ο αρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος, ας πούμε, σε τι ακριβώς συνέβαλε;) και να γράψω πολλά ακόμα. Τελικά όμως, ένα πράγμα μου φαίνεται ότι χαρακτηρίζει την εν λόγω λίστα: μια συγκεκριμένη, λαϊκιστική αντίληψη της ελληνικής ιστορίας. Καταρχάς υιοθετείται πλήρως η αντίληψη της συνέχειας της ελληνικής ιστορίας «από αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι σήμερα» (περνώντας φυσικά και από το Βυζάντιο). Αυτό δεν είναι καθόλου περίεργο βέβαια: όσο κι αν κανένας σοβαρός ιστορικός δεν υιοθετεί πια αυτή την άποψη, όλοι έτσι διδαχτήκαμε την Ιστορία στο σχολείο. Επιπλέον, τα πρόσωπα που έχουν επιλεγεί επιβεβαιώνουν λίγο ως πολύ το άλλο στερεότυπο, αυτό του «δαιμόνιου της φυλής»: λίγο αρχαίο πνεύμα αθάνατο (γιατί όταν «εμείς» χτίζαμε την Ακρόπολη «αυτοί» ζούσαν πάνω στα δέντρα), λίγο πνεύμα λεβεντιάς κι αντίστασης (χάρη στους ήρωες του ’21 και τους αντιστασιακούς της κατοχής και της δικτατορίας, που ευτυχώς οι περισσότεροι δεν ζουν για να δουν τα ονόματά τους δίπλα-δίπλα με τον Όθωνα, τον Μεταξά και τον Παπαδόπουλο), ένας επιχειρηματίας (Ωνάσης) αντιπροσωπευτικά για να μην ξέχναμε και τι σπουδαίος εμπορικός λαός είμαστε, και λίγη μαγκιά (Λαζόπουλος).

Δυστυχώς, όταν η λογική που αναδεικνύεται είναι αυτή, προσωπικότητες με πραγματική αξία χάνονται σ’αυτό το περίεργο συνοθύλευμα, όπου φαίνεται να έχουν μπει περίπου κατά λάθος...

Α, και μια τελευταία παρατήρηση, λόγω προσωπικού γούστου: γιατί παρακαλώ να είναι «μεγάλος Έλληνας» ο Καζαντζίδης και να μην είναι κι η Μοσχολιού; Αν μη τι άλλο, αν σε μια λίστα οι μισοί ψηφίζουν Παπαδόπουλο κι οι άλλοι μισοί Παναγούλη είναι εμφανές ότι «δεν είμαστε στην ίδια τη συχνότητα, δεν είμαστε στον ίδιο τον σταθμό»...

14 σχόλια:

Кроткая είπε...

Η αιτία της σύνθεσης της λίστας βρίσκεται για μένα στην μέθοδο σύστασής της. Έγινε μέσα από ψηφοφορία μέσω νετ, σμσ και τηλεφώνου και μπορούσε να ψηφίσει οποιοσδήποτε. Είναι η ίδια λόγική με την οποία είχε φτιαχτεί πριν μερικά χρόνια εκείνη η λίστα με τα 10 σημαντικότερα μνημεία του κόσμου -σίγουρα θα είχες λάβει το μεηλ που προέτρεπε να παμε να ψηφίσουμε τον Παρθενώνα γιατί "κινδυνεύει να μην συμπεριληφθεί".
Εθνικιστικές ανιστόρητες ανοησίες και μεγαλοϊδεατισμοί. Ό,τι να'ναι.

Πιστεύω ότι είναι καλό να έχει την δυνατότητα κάθε έλληνας πολίτης να συμμετάσχει στην δημιουργία μιας τέτοιας λίστας. Έτσι, έχει την ψευδαίσθηση ότι συνδιαμορφώνει ένα κομμάτι της ιστορίας. Επιβεβαιώνεται μια επίφαση δημικρατίας που αποδεικνύει ακριβώς πόσο κίβδηλη είναι η εφαρμογή της.
Άρα πρόκειται για μια αποκαλυπτική διαδικασία.
Για όσους μπορούν να την αξιολογήσουν, βεβαίως βεβαίως.

Οι άλλοι απλά συμμερίζονται τα χαμόγελα της Πέμυς Ζούνη που δήλωνε στις ειδησεις του Σκάι "ευτυχισμένη που συμετείχε στην εκπομπή". Φρουφρου, αρώματα και χαριεντισμοί.

Το θέμα για μένα είναι πως αυτές οι ιστορίες δεν είναι μόνο θέμα επιστημοσύνης και γνώσης. Είναι κυρίως θέμα οπτικής γωνίας, πολιτικής άποψης και κοινωνικής θέσης.

barel είπε...

Άντε τώρα να συγκρίνεις τη Βουγιουκλάκη με το Κολοκτρώνη και τον Αισχύλο. Ανόμοια πράγματα. Αλλά τέλος πάντων ας μάθουμε και κάτι απο τη ζωή του.

k2 είπε...

@ krotkaya, ακριβώς. Αυτό δεν είναι δημοκρατία, γιατί δημοκρατία δεν είναι να χαιρόμαστε όλοι μαζί με το πόσο άσχετοι είμαστε (το δικαίωμα του άσχετου να έχει άποψη). Δημοκρατία θα ήταν να μορφωθούμε για να πάψουμε να είμαστε άσχετοι... Το θέμα μεταξύ άλλων είναι ότι μ'αυτόν τον τρόπο η Ιστορία γίνεται κάτι σαν τη Γιουροβίζιον (Όμηρος, 12 points...) ή σαν καλλιστεία που θα έχουν και 10 φιναλίστ (θα διαγωνιστούν και με μαγιώ;).

@ barel, όντως καλό είναι να μάθουμε κάτι για τον Χατζιδάκι ή τον Σεφέρη. Άλλα δυστυχώς αυτή η λογική Γιουροβίζιον με τις ψηφοφορίες βάζει όλη την υπόθεση σε μια άλλη λογική...

Ανώνυμος είπε...

ρε Κουπέπι, θες τώρα εσύ να δεις τον Τρικούπη με μαγιό; Το Βενιζέλο με μπικίνι;
Τον Καραμανλή θείο με βραδινη τουαλέτα;

Ή ακόμα σκέψου τον Αριστοτέλη να τραγουδάει εκείνη τη βλακεία της Ρουσλάνα?!

Όχι, πες μου, θες?

grsail είπε...

Σωστά, σωστά τι λίστα και με ποιά κριτήρια. Τηλεοπτικό 'τρίκ' προς αύξηση της ακροαματικότητας. Επί τη ευκαιρία πάντως η πλέον γοητευτική επιλογή μου φάνηκε 'ο άγνωστος στρατιώτης' όχι βέβαια με την 'militaire' έννοια αλλά με αυτήν του άγνωστου Έλληνα. Αυτού που έχτησε τον Παρθενώνα, που νίκησε τους Πέρσες, που έγραψε την Πολιτεία, που γέννησε τον Ελύτη, που έφτιαξε την γέφυρα του Ρίου, που έχτισε το σύγχρονο εμπορικό ναυτικό, που παίρνει τρεις και εξήντα αλλά στέλνει τα παιδιά του στο ΕΜΠ, που συενχίζει να είναι αισιόδοξος μέσα στον νέο μεσαίωνα που διανύουμε ...

Ανώνυμος είπε...

αυτες οι λιστες που θυμιζουν την εποχη του κλικ και του ενδοξου κωστοπουλου.Oh happy days!!
τοτε που διαμορφωθηκε η κοσμοθεωρια του νεοελληνα με ...λιστες ,φυσικα! τα 10 πραγματα που πρεπει να δω πριν τα 30, τα 10 βιβλια που πρεπει να διαβασω για να κανω επιτυχημενο καμακι, τα 20 μερη να παω , τις 50 ατακες να αραδιασω...

100 ελληνες...οπως τυρι, ρυζι ,καφε, γαλα,... καμπα

k2 είπε...

@ krotkaya, μα γιατί; ο Λεωνίδας με μαγιό μάλλον δεν θα είναι και τόσο χάλια - κοτζάμ πολεμιστής! :)

@ grsail, πολλοί απ'αυτούς που περιλαμβάνονται στη λίστα είναι αξιόλογοι, σημαντικοί κλπ. το θέμα είναι η λογική της λίστας και η συνύπαρξη των αξιόλογων με γραφικούς και δικτάτορες... και μάλλον μ'άλλη λογική από τη δική σου επέλεξαν τον άγνωστο στρατιώτη...

@ mon double, ακριβώς: η λογική της λίστας!

Ανώνυμος είπε...

τιειπε ο ανθρωπος..δεν ειναι σιγουρος αν ο φιλλιπος αισθανοταν ελληνας?φιλε μου να ξαναπας στην 1 δημοτικουνα μαθεις λιγο ιστορια κ μετα να αναρτεις σχολια.μηπως αισθανοταν σκοπιανος?κ απορεις για τον Παπαδοπουλο?γιατι ρε συ!κ τον Βελουχιωτης ψηφισαν ,οποιος εσφαζε Ελληνες στο γονατο...τι εισαστε σεις βρε!

k1 είπε...
Αυτό το σχόλιο αφαιρέθηκε από τον συντάκτη.
k1 είπε...

Ανώνυμε, ελπίζω το επιχείρημα που έχεις για την ελληνικότητα του Φιλίππου να μην βασίζεται στην ιστορία της πρώτης δημοτικού (ούτε καν της έκτης θα έλεγα). Εκτός αν έχεις πάρει κατά γράμμα την εθνοκεντρική ιστορία που διδάσκουν τα περισσότερα κράτη στο σχολείο (μηδεμιάς Ελλάδας εξαιρουμένης). Όσο για τον Παπαδόπουλο, δικτάτορας λέγεται κι όχι μεγάλος Έλληνας. Φαντάσου να θεωρούσε η πλειοψηφία των Γερμανών μεγάλο τον Χίτλερ. Ελπίζω να το έβρισκες ανησυχητικό και όχι δείγμα "ίσων αποστάσεων" της κοινής γνώμης. Και κάτι τελευταίο: από πού αρύεσαι το συμπέρασμα ότι όποιος δεν ασπάζεται τη σχολική ιστορία δεν μπορεί να ανεβάζει ποστς? Μήπως, λέω μήπως θα έπρεπε να δουλέψεις λίγο παραπάνω με τις έννοιες της δημοκρατικής και ελεύθερης σκέψης που μάλλον θεωρείς ότι σου μεταλαμπάδευσαν ως δια μαγείας οι πρόγονοί σου? Γιατί δεν βλέπω να ισχύει η ρήση του σοφού σου προγόνου Μενάνδρου «Απαντας η παίδευσις ημέρους τελεί».

k2 είπε...

Ανώνυμε, με κάλυψε η k1 από πάνω. Παρεμπιπτόντως, ο Φίλιππος γράφεται μ'ένα λάμδα και δύο πι.

Ανώνυμος είπε...

bre K1 pou kalipses k ton K2, sou eipa na pas sthn 1 dhmotikou ennowntas na ksanadiaseis thn istoria apo thn arxh..den leei kati h istoria ths 1 dhmotikou gia ton filipo..o filipos htan makedonas ellhniko to fyllo dhladh..aftos ennwse tous ellhnes...esy twra an eisai filoskopianos den peirazei brase sto zoumi sou..oso gia ton papadopoulo o idios elege oti htan epantastaths oxi xountikos..ekloges ithele na kanei k ton anetrepsan..megalos ellhnas htan opws k o geros ths dhmkratias opws k o benizelos opws k o kapodistrias..o prwtos htan "kollhtos me ton plasthra opoios eixe kanei epanastash k tou prtonine ypourgeio k o geros perimene thn ektelesh twn 6 na to parei,o defteros egeine prothipourgos pou ton topouethsan epanastates k odios prospathise na anatrepsei allous k o tritos htan o prwtos ellhnas pou espase to syntagma gia na kybernhsei...an thewreis esy megalo ellhna ton lazopoulo dikaiwmasou..apantise twra na akypseis k ton K2...
filika..giannis

k2 είπε...

giannis,
επειδή:
1. αυτά που γράφεις δεν βγάζουν νόημα ούτε από άποψη περιεχομένου ούτε από άποψη γλώσσας ("έσπασε το Σύνταγμα";; As in "he broke the law"?)
2. διάλογος με κάποιον που υπερασπίζεται δικτάτορες δεν νοείται
3. το ερειστικό υφάκι σου κάθε άλλο παρά "φιλικό" είναι
Στο καλό και να μη μας γράφεις.

Ανώνυμος είπε...

K2 an den mporeis na katalabeis afta pou grafw den nomizw oti ftaiw..einai toso apla..esy mallon den theleis na katalabeis..oso gia to "espase to syntagma" to eipa apla..esy na to katlabeis ti itheles na pw?katelyse?anetrepse?kai to allo pou eipes...den noeite dialogos me kapoion pou yperaspizete xountikous!kalo afto...sou eipe kapoios ot tous yposthrizw?den eimai yper kamis epanastashs xountas k.l.p....alla den mporw akouou k kati pseftodhmokrates san k esas na lene blakeies..agnoontas istoria..agnoontas ta panta gia na perasoun ta dika tous mynhmata k na paraplanoun ton kosmo..oute egw exw oreksh na kanw dialogo me anthropouspou apla den ton antexoun k den mporoun na stathoun se dialogo...esy h "dhmokratisa" kollas tampeles amesws k ksemplekeis...ase den lew alla..
k den exw eistiko yfaki opws to les..ma katholou omws..esy anabeis pou ta diabazeis giati eisai opws "daolos me to libani",,tromazeis mono k n ta diavazeis...zhse ston kosmo sou..
k as mhn to pisteveis...flika ta lew...real!
na eiste kala...k den tha ksanapantisw..mhn to kaneis k esy..agnoise me..please!