Κάτι σάπιο υπάρχει στο βασίλειο της Γαλατίας

Πάνε βδομάδες που μαίνεται ένας κρυφός ή φανερός πόλεμος στο κομμάτι της Γαλατίας που σήμερα ονομάζουμε Γαλλία. Αφορμή το νομοσχέδιο της υπουργού παιδείας, Βαλερί Πεκρές, το οποίο προτείνει μεταρρυθμίσεις στη δευτεροβάθμια και τριτοβάθμια εκπαίδευση. Αυτό από μόνο του δεν είναι κάτι καινούριο. Μήνες τώρα έχουν λιώσει πολλές σόλες οι αρμόδιοι φορείς και το υπουργείο να διαπραγματεύονται τις –ομολογουμένως αναγκαίες- αλλαγές σε σχολεία και πανεπιστήμια. Το σύστημα ως έχει έφαγε τα ψωμιά του, έφτασε σ’ένα τέλμα και χρειάζεται αλλαγή (σας θυμίζει κάτι η πρόταση;). Παρόλ’αυτά, η υπουργός πρότεινε έναν νόμο απαράδεκτο με τον οποίο, ούτε λίγο ούτε πολύ, προβλέπονται υπεραρμοδιότητες για τον πρόεδρο του κάθε πανεπιστημίου και το διοικητικο συμβούλιο, περικοπές 1200 θέσεων εργασίας, λουκέτο σε πλήθος ερευνητικών κέντρων και μετατροπή των υπολοίπων σε μέσα παραγωγής ποσοτικης και μετρήσιμης γνώσης (βλ. γνώσης που μπορούν να αγοράσουν εταιρείες).

Δεν θα σταθώ στις περικοπές των θέσεων σε μια εποχή όπου χρειαζόμαστε σκεπτόμενους επιστήμονες περισσότερο από κάθε άλλη, ούτε στον κοινωνικό και οικονομικό τους αντίκτυπο. Είναι προφανές.

Θα σταθώ όμως στο στάτους των καθηγητών-ερευνητών, ένα ιδιαίτερο στάτους των διδασκόντων στη Γαλλία, όπου οι διδακτικές ώρες περιορίζονται στις 6 ανά βδομάδα και οι διδάσκοντες, οι οποίοι συνήθως σχετίζονται με κάποιο ερευνητικό κέντρο, έχουν υποχρέωση να διαβάζουν και να προωθούν την έρευνα. Σ’αυτό το στάτους έρχεται να βάλει χέρι ο νόμος Πεκρές, ή αλλιώς LRU (Libertés et Responsabilités des Universités), αφού προηγήθηκαν αλλεπάλληλες επιθέσεις στην έρευνα. Αναφέρω ενδεικτικά άρθρο της Figaro με πηχαίο τίτλο: το ¼ των ερευνητών δεν δημοσιεύουν , καθώς και τον απαράδεκτο λόγο του Σαρκοζύ στις 22 Ιανουαρίου, όπου μιλάει για «μετριότατη» έρευνα στη Γαλλία. Τόση είναι η διάθεση αυτομαστιγώματος του Προέδρου και του τύπου που ψάχνει παντού αργόσχολους ερευνητές, ώστε να αγνοεί τις μετρήσεις που κατατάσσουν τη χώρα στην πέμπτη θέση παγκοσμίως σε επιστημονικές δημοσιεύσεις, αλλά στην 18η θέση ως προς τη χρηματοδότηση της έρευνας. Εννοείται ότι το πρόβλημα στο εκπαιδευτικό σύστημα όλων των χωρών δεν είναι ΠΟΤΕ η υποχρηματοδότηση, αλλά πάντα η εγγενής ροπή των ερευνητών στην ταβανοθεραπεία. Το ένα φυσικά δεν αποκλείει το άλλο, αλλά σίγουρα η λύση δεν έγκειται στην αξιολόγηση, όπως την φαντάζεται η κυρία Πεκρές.

Αξιολόγηση λοιπόν σημαίνει υπερεξουσίες στον πρόεδρο κάθε ιδρύματος, ο οποίος θα κρίνει πόσο παραγωγικοί είναι οι υφιστάμενοί του. Αν δεν τους βρίσκει αρκετά παραγωγικούς στην έρευνα, θα τους φορτώνει με περισσότερες ώρες μαθημάτων, να μην πηγαίνει χαμένος κι ο μισθός τους. Ένας δάσκαλος δηλαδή, πανεπιστημιακός, ο οποίος όχι μόνο δεν θα έχει χρόνο να διαβάζει, να ενημερώνεται βιβλιογραφικά για να εμπλουτίζει τις γνώσεις που θα μεταφέρει στους φοιτητές του, αλλά που θα βρίσκει και την ίδια τη διδασκαλία αγγαρεία, τιμωρία για τη λειψή του δουλειά. Ενδιαφέρουσα παιδαγωγικά άποψη.

Και τώρα θα αναρωτηθείτε και δικαίως, τίνι τρόπω θα γίνεται αυτή η περίφημη αξιολόγηση, από τον άνθρωπο που έτσι κι αλλιώς θα βρίσκεται σε στενή συνεργασία με το υπουργείο παιδείας και τις εθνικές του πολιτικές; Με βάση τις δημοσιεύσεις. Και εξηγώ: προβλέπεται με το εν λόγω νομοσχέδιο κατάταξη των διεθνών περιοδικών σε κατηγορίες, ανάλογα με το πόσο αξιόλογα θεωρούνται επιστημονικά (με τι κριτήρια μη με ρωτήσετε, τόσες πληροφορίες δεν έχω), και ο ερευνητής θα βαθμολογείται με ένα είδος point system (πώς είναι ο ελληνικός ΚΟΚ; Κάπως έτσι). Δημοσίευση στο New Left Review douze points, δημοσίευση στο Oriental Studies deux points, λυπάμαι χάσατε. Η λογική αυτή αυξάνει αυτόματα τον ανταγωνισμό της δημοσίευσης στην κορυφή (με αμφίβολα κριτήρια) μιας επιστημονικής πυραμίδας με αποτέλεσμα τον εκ των πραγμάτων περιορισμό της κριτικής σκέψης. Γιατί ο κάθε ερευνητής σαφώς θα προτιμήσει να «στρογγυλέψει» τις θέσεις του με περισσότερες ελπίδες για douze points, παρά να τολμήσει να αναπτύξει καινοτόμες ιδέες αλλά να μείνει με τα deux points του ανά χείρας. Επίσης, όπως όλοι ξέρουμε, το κάθε επιστημονικό περιοδικό αποκτά υπόσταση από τα άρθρα και τη συμβολή των συντακτών του, δεν είναι κενό γράμμα που πορεύεται εσαεί με το ίδιο περιεχόμενο και δυναμική.

Το άλλο που δεν μπορώ να καταλάβω είναι πώς οι εμπνευστές της πρότασης δεν σκέφτηκαν ποτέ ότι μεγάλοι επιστήμονες όπως ο Καστοριάδης ή ο Benedict Anderson (που από την πολλή χρήση έγινε mainstream, αλλά όταν πρωτοέγραψε οι ιδέες του δεν ήταν καθόλου αυτονόητες) δεν δημοσίευσαν ΠΟΤΕ σε πρωτοκλασάτο περιοδικό της εποχής. Το αντίθετο μάλιστα, οι αιρετικές τους ιδέες φιλοξενήθηκαν μόνο σε μικρά, ακόμα και περιθωριακά έντυπα είτε από επιλογή είτε από ανάγκη. Το θέμα παραμένει ότι μπορούμε και σήμερα να τους διαβάζουμε χάρη στην ελευθερία κινήσεων που είχαν και στη μη αξιολόγησή τους από πρυτάνεις και διοικητικά συμβούλια. Η σκέψη αξιολογείται στην πράξη και όχι στη διαδικασία και στο comme il faut περιοδικό.

Τρίτον, καμία απολύτως πρόβλεψη δεν υπάρχει για τη συγγραφή βιβλίου: ούτε αξιολογείται στο point system, ούτε δικαιολογείται χρόνος άδειας γι’αυτό. Εν ολίγοις, απαξιώνεται η έννοια του βιβλίου και αποθεώνεται η σύνταξη άρθρων. Ακυρώνεται δηλαδή η επίπονη διαδικασία αναζήτησης υλικού και ολοκληρωμένης επεξεργασίας ενός θέματος, το οποίο μπορεί φυσικά να συνοψιστεί σε ένα καλό άρθρο, αλλά κάποια στιγμή πρέπει να γραφτεί και λεπτομερώς.

Τέταρτο και τελευταίο, «φοριέται» πολύ τελευταία το επιχείρημα ότι το μεγάλο του έργο ή θα το γράψει κανείς μέχρι τα 40 ή δεν θα το γράψει ποτέ. (Όπως ακριβώς λένε κι οι Αμερικανοί επιχειρηματίες: ή θα βγάλεις το πρώτο σου εκατομμύριο (δολάρια) μέχρι τα 30 ή δεν θα το βγάλεις ποτέ). Αυτή ακριβώς είναι και η λογική της Πεκρές. Αφήστε τους νέους που είναι παραγωγικοί να κάνουν έρευνα και τους μεγαλύτερους να αναλάβουν το βάρος της διδασκαλίας. Εξαιρετικά ριζοσπαστική άποψη θα έλεγα και κρίμα που δεν εφαρμόστηκε και νωρίτερα: θα έπρεπε να διδάσκει λίγο παραπάνω ο Pasteur για να δικαιολογεί το μισθό του, θα είχαμε γλιτώσει κι από την ανακάλυψη του αντιλυσσικού ορού στα 63 του. Το ίδιο και ο Max Planck, που διατύπωσε τη θεωρία των κβάντα στα 41, ή ο Δαρβίνος που εξέδωσε την Εξέλιξη των Ειδών στα 50, για να μην αναφέρω τον Φουκό που έγραψε στην ίδια ηλικία το βιβλίο La Volonté de savoir. Ας σταματήσω όμως με τα παραδείγματα ων ουκ έστιν αριθμός, νομίζω ότι είναι σαφές το επιχείρημα.

Αυτό που αναρωτιέμαι είναι γιατί συμβαίνουν αυτά. Ούσα εκ πεποιθήσεως εναντίον των θεωριών συνομωσίας, έχω απορρίψει την ιδέα ότι διάφοροι νεοφιλελεύθεροι κάθονται στα υγρά και σκοτεινά τους γραφεία, προσπαθώντας να μας επιβάλλουν με ειδεχθή σχέδια και πλεκτάνες την επιστήμη που θα κάνουμε. Τα πράγματα είναι μάλλον χειρότερα. Μια συνομωσία μπορεί να ανατραπεί αν αποκαλυφθεί εγκαίρως. Η νοοτροπία του κόσμου όμως; Προς τα πού οδεύει η λογική του μέσου ανθρώπου; Προς την κατεύθυνση ακριβώς του νομοσχεδίου. Γιατί αυτές οι προτάσεις είναι απολύτως συμβατές με την εξέλιξη της σημερινής κοινωνίας, όπου αξία δεν θεωρείται η μόρφωση, η καλλιέργεια που λέγαν οι παλιότεροι, αλλά η μεγιστοποίηση του (οικονομικού) κέρδους στο λιγότερο δυνατό χρόνο. Δεν αμφισβητείται επί της ουσίας η εργατικότητα των ερευνητών, αμφισβητείται η αναγκαιότητα ανάπτυξης κριτικής σκέψης και η χρονοβόρα διαδικασία που απαιτείται για την απόκτησή της. Δεν μας αφορά ένας νέος Καστοριάδης, ή ένας νέος Φουκό, αν χρειάζονται 30 χρόνια για να ωριμάσουν. Δεν έχουμε ούτε το χρόνο, ούτε την πολυτέλεια να επενδύσουμε σ’αυτούς. Και το χειρότερο, όλοι οι άνθρωποι, με τις ευλογίες της σημερινής κοινωνίας, πρέπει να ζουν τον κομφορμισμό του 8ώρου στο γραφείο για να γίνεται αντιληπτή η δουλειά και η προσφορά τους, για να δικαιολογείται ο μισθός τους. Αλλιώς, γίνονται γραφικοί, χαραμοφάηδες και παράσιτα. Πείτε μου σας παρακαλώ ότι πρόκειται για διεθνή συνομωσία. Θα ηρεμήσω...