26 Μαρ 2009

Die Welle: Ποιος είπε ότι μια δικτατορία σήμερα δεν είναι πιθανή;



Αν υπάρχει μία ταινία που δεν πρέπει με τίποτα να χάσετε φέτος είναι αυτή. Το εφιαλτικό σενάριο της ταινίας Das Experiment (Oliver Hirschbiegel, 2001) ξαναχτυπά. Εκπληκτικοί ηθοποιοί, αληθινά γενονότα, δυνατά γυρίσματα, πρωτότυπη μουσική, πολιτικό μήνυμα, ο τέλειος συνδυασμός.

Τα γεγονότα: Η ταινία εμπνέεται από κοινωνιολογικό πείραμα που έγινε το 1967 στο γυμνάσιο Cubberley στο Palo Alto της Καλιφόρνια. Όταν ο καθηγητής ιστορίας Ron Jones δίδασκε το Ολοκαύτωμα και ρωτήθηκε από μαθητή «θα μπορούσε αυτό να συμβεί εδώ;», αποφάσισε να αφήσει την απάντηση στα παιδιά οργανώνοντας ένα πείραμα διάρκειας 2 εβδομάδων. Με αρχή την έννοια της πειθαρχίας, την πρώτη μέρα ο καθηγητής χαμήλωσε τα φώτα, έβαλε μουσική του Βάγκνερ, στοίχισε τα παιδιά στις καρέκλες τους και μίλησε για τον οκοληρωτισμό. Τη δεύτερη μέρα έφτιαξαν μαζί αγωνιστικό χαιρετισμό της ομάδας, ονόματι Third Wave (Τρίτο Κύμα) τον οποίο θα έπρεπε να χρησιμοποιούν καθημερινά όπου βρίσκονταν τα μέλη,εντός και εκτός σχολείου. Στις διαλέξεις που ακολούθησαν η λογική επεκτάθηκε από την πειθαρχία στη «δύναμη μέσω της κοινότητας» και στη «δύναμη μέσω της δράσης». Μέχρι τα τέλη της εβδομάδας η ομάδα «Τρίτο Κύμα» αριθμούσε πάνω από 200 μέλη. Το πείραμα σταμάτησε πρόωρα όταν οι μαθητές που συμμετείχαν άρχισαν να παρενοχλούν όσους δεν συμμετείχαν. Το εγχείρημα θεωρήθηκε επικίνδυνο για την ασφάλεια των παιδιών, κατέληξε όμως σε εύγλωττα συμπεράσματα για την προθυμία των ανθρώπων να ανταλλάξουν την ελευθερία τους με το αίσθημα ανωτερότητας που προσφέρει η κοινότητα και να αναπαράγουν έτσι φασιστικές συμπεριφορές.

Η ταινία: ο Dennis Gansel μεταφέρει το πείραμα αριστοτεχνικά στη Γερμανία του 2008. Τόπος γυρισμάτων ένα χωριό του Βραδεμβούργου, πολλές σκηνές όμως τραβήχτηκαν στο Reinickendorf του Βερολίνου και στο Πότσνταμ. Ο σκηνοθέτης μας μεταφέρει σε ένα φανταστικό χωριό, το οποίο όχι μόνο δεν κατονομάζεται αλλά είναι αδύνατο και να εντοπιστεί, αφού ακόμα και οι πινακίδες των αυτοκινήτων έχουν τα διακριτικά BE, που έχουν καταργηθεί στη Γερμανία από το 1975. Άρα ο τόπος δεν έχει σημασία.

Σημασία έχουν οι πράξεις. Ο εναλλακτικός καθηγητής Reiner Wenger, παιδί της γενιάς του ’68, ολίγον αναρχικός, ολίγον ροκάς (κυκλοφορεί με μπλουζάκια των Ramones) επιλέγεται από τη διεύθυνση του σχολείου να δουλέψει με μια ομάδα παιδιών το θέμα «Αυταρχισμός». Παρά τις αντιδράσεις του, καθότι θα ήθελε να ασχοληθεί με το θέμα «Αναρχία», αναγκάζεται να δεχτεί την πρόκληση. Τι είναι αυταρχισμός; «Το Τρίτο Ράιχ, ο Χίτλερ και όλα αυτά τα απολιθώματα που μας μαθαίνετε» απαντάνε τα παιδιά. Και ξεκινάει το ανορθόδοξο πείραμα, σε πείσμα των απολιθωμάτων και των φαντασμάτων του παρελθόντος. Οι μαθητές πρέπει να του μιλάνε στον πληθυντικό, να κάθονται ίσια στα θρανία, να σηκώνονται όταν παίρνουν τον λόγο και να δίνουν σύντομες και περιεκτικές απαντήσεις. Τη δεύτερη μέρα πείθονται να πάνε στο σχολείο με στολή, τζιν και άσπρο πουκάμισο, «γιατί η στολη δεν παραπέμπει μόνο στο στρατό, εξαφανίζει και τις κοινωνικές ανισότητες». Και τα παιδιά βρίσκουν όνομα για την ομάδα τους, «το Κύμα», φτιάχνουν λογότυπο, χαιρετισμό και ζουν την αλληλεγγύη της κοινότητας.

"Macht durch Disziplin - Macht durch Gemeinschaft - Macht durch Handeln" Εξουσία μέσω της πειθαρχίας, εξουσία μέσω της κοινότητας, εξουσία μέσω της πράξης. Και η κατάσταση δεν αργεί να βγει εκτός ελέγχου. Το κύμα των εκλεκτών εξαπλώνεται σε όλο το σχολείο, τα παιδιά δεν παίζουν πια, έχουν ταυτιστεί με την ομάδα, όποιος δεν είναι μαζί τους είναι εναντίον τους, η συλλογικότητα είναι η δύναμή τους. Έξυπνα ο Gansel χρησιμοποιεί διάφορους χαρακτήρες της σύγχρονης νεολαίας. Τον Σινάν, τουρκικής καταγωγής μαθητή, που βλέπει τις πολιτισμικές διαφορές να εξαλείφονται, τον Μάρκο, που βρίσκει στην ομάδα την αλληλεγγύη και το δέσιμο που του λείπουν στην οικογένειά του, τον Τιμ, παιδί με πολλά προβλήματα προσαρμοστικότητας, που βρίσκει φίλους και νόημα στη ζωή του, αλλά και παιδιά που αντιτίθενται στη λογική της κάστας και αρνούνται να συμμετάσχουν στο πείραμα. Σε 4 μέρες το Κύμα είναι πλέον ανεξέλεγκτο.

Δεν θα σας αποκαλύψω το τέλος, όχι τόσο για να μη σας το χαλάσω (όπως οι σπαστικοί τύποι που στην τανία τρόμου σου αποκαλύπτουν στο πρώτο δεκάλεπτο τον δολοφόνο), αλλά κυρίως γιατί δεν έχει σημασία. Σημασία έχουν οι ψυχολογικοί χειρισμοί και οι μισές αλήθειες που οδηγούν φυσιολογικούς ανθρώπους στην υιοθέτηση φασιστικών προτύπων. Όπως πολύ εύλογα αναρωτιέται ένας μαθητής «μα δεν έχει μόνο κακά το Κύμα! Έχουμε παρέα, αλληλεγγύη, κοινότητα. Γιατί πρέπει να το χαλάσουμε;». Πράγματι, ο χαρισματικός καθηγητής κατάφερε να δημιουργήσει μια κάστα επίλεκτων στα πρότυπα του εθνικοσοσιαλισμού, βασιζόμενος όμως σε ξεκάθαρες και όχι απαραίτητα κακές αρχές: πειθαρχία, δικαιοσύνη, ισότητα, συνεργασία, συντροφικότητα, αλληλεγγύη. Το θέμα λοιπόν δεν είναι ούτε απλό ούτε αυτονόητο. Πράγματι, κανείς δεν ξεκίνησε εξ αρχής για να εξοντώσει τον υπόλοιπο κόσμο. Πόσο δύσκολο όμως είναι να περάσεις από τη λογική της αλληλεγγύης στη λογική του τύπου «όποιος δεν είναι μαζι μας είναι εναντίον μας»; Και πού βρίσκονται τα όρια μεταξύ της συντροφικότητας και του αποκλεισμού της διαφορετικότητας;

Ίσως να μην ταυτίζεται ο θεατής με τα παιδιά που μεταλλάσσονται, σίγουρα όμως ακολουθεί βήμα βήμα τη λογική του παραλόγου σύμφωνα με την οποία οι επιμέρους αλήθειες και οι θετικές αξίες καταλήγουν, μέσα από μια διαδικασία υποταγής στο σύνολο και στη μαγεία του ομοιόμορφου, στο αντίθετό τους. Και γι’αυτό χάνει και το μέτρο.

Όπως και να’χει, οι Γερμανοί για άλλη μια φορά όχι μόνο δεν εφησυχάζουν, αλλά μπορούν και αντιμετωπίζουν τα μεγάλα πολιτικά θέματα που τους καίνε με διεισδυτικότητα, σαφήνεια και βαθύ προβληματισμό. Μακράν ό,τι πιο δυνατό είδα φέτος.

Update: το θέμα βέβαια μου φάνηκε ακόμα πιο επίκαιρο τώρα με τις εθνικές εορτές και τα πανηγύρια. Η ταινία είναι από μόνη της η απάντηση σ'αυτό το άθλιο, τάχαμου αθώο "ποιον ενοχλούν οι παρελάσεις και γιατί να τις καταργήσουμε;"

10 σχόλια:

cynical είπε...

με πεισατε. δεν θα την εβλεπα αν δεν το διαβαζα το ποστ.

Кроткая είπε...

danke, δεν την ήξερα, αλλά θα την ψάξω.

k1 είπε...

Δείτε το και θα με θυμηθείτε! Από τις μεγάλες εμπνεύσεις των αγαπημένων Γερμανών...[Παρά τη γαλλική παιδεία, οι μεγάλες αγάπες δεν ξεχνιούνται]

Ανώνυμος είπε...

μαθητες μας ειναι σοκαρισμενοι με την ταινια ,η οποια κυκλοφορει στομα με στομα απο το νοεμβριο ηδη ..(φετος βοηθησε η κινηματογραφικη πραγωγη)

ειναι και αυτοι απηυδυσμενοι με τα απολιθωματα που τους διδασκουμε. a propos νομιζω οτι ειναι το μεγαλυτερο συν της ταινιας που μπορεσε να ξαναφερει στο κεντρο της κουβεντας το θεμα των ολοκληρωτικων καθεστωτων χωρις να περναει απο το χιλιοπερπατημενο μονοπατι του ναζισμου

θα μεταφερω μια παρατηρηση για τη φωνη της μειοψηφιας που ενσαρκωνει η Καρο. η ετοιμασια και μοιρασμα των flyers ειναι σχεδον ιδια με τη σκηνη απο Τις τελευταιες μερες της Sophie Scholl. Στην προκειμενη, το τυφλο παραλληρημα της ομαδας και η πεφωτισμενη αντισταση καποιων.

ξαφνικα μπορει οποιοσδηποτε να βρεθει στη 8εση του διακινητη παρανομων φυλλαδιων και να φιμω8ει αν οχι τιμωρηθει(http://www.tvxs.gr/v6569). Δεν εχει σημασια αν συμφωνουμε με το περιεχομενο,ποιος ειναι ομως αυτος που αποφασιζει καθε φορα για το τι ειναι νομιμο ?

Τωρα που καταφεραμε την κριση ας προσπαθησουμε για την κριτικη σκεψη

υγ κυκλοφορει και σε ΒD

την καλημερα μου

k1 είπε...

@mondouble χαίρομαι πολύ που η ταινία έχει απήχηση σε μαθητές. Καλό θα ήταν να βάλουμε όλοι το κεφάλι μας να δουλέψει σε τέτοια θέματα. Όσο για την συρρίκνωση της ελεύθερης έκφρασης και διακίνησης ιδεών που κερδίζει έδαφος παντού στον κόσμο, υπάγεται κι αυτή στο δίπολο ασφάλεια/ελευθερία. Ό,τι απειλεί την ασφάλεια του συνόλου ή μέρους αυτού (με μάλλον ανύπαρκτα κριτήρια)αρκεί για να περιορίσει την ελευθερία του φορέα που εκφράζει αντίθετη άποψη.
Εξαιρετικά ενδιαφέροντα και θέματα που άγγιξε ακροθιγώς η ταινία, όπως ο Τιμ που καίει τα ακριβά του ρούχα (Nike και Adidas αν θυμάμαι καλά) για να δείξει την αντίθεσή του στο καταναλωτικό σύστημα. Σωστή η ευαισθητοποίηση, αλλά από ποια σκοπιά και ποιες εναλλακτικές προτάσεις; Με όλους τους τρόπους επανερχόμαστε σε γνωστά μονοπάτια: δεν αρκεί να συμφωνούμε στα κακώς κείμενα, στις προτεινομενες λύσεις χρειάζεται η συμφωνία.

Rodia είπε...

Σημαντική ταινία!:)
Δες και το ντοκυμαντέρ "ο εφιάλτης του Δαρβίνου" αν δεν το έχεις δει... Φοβερό.
-->> Darwin's nightmare

k1 είπε...

@Rodia θα το ψάξω. Έχω ακούσει καλά πράγματα, αλλά δεν το είδα.

Τουρνέ στα νησιά είπε...

δεν είχα ακούσει καν για την ταινία ( ενα από τα λίγα αρνητικά του να ζεις στα νησιά)
πού μπορώ να βρω την ταινία?
όσον αφορά το "αθώο" "ποίον ενοχλούν οι παρελάσεις ?" ενοχλούν εμένα.
και το σχολείο έχει σκοπό την μόρφωση, την κοινωνικοποίηση και την ανάπτυξη της κριτικής σκέψης των μαθητών και όχι να τους βάζει να κάνουν βήμα.
αμάν πια με αυτή την καραμέλα για το πολιτικό κόστος. Για πόσο καιρό ακόμα θα ελέγχει το συντηρητικό κομμάτι της χώρας της αποφάσεις των κυβερνήσεων.

k1 είπε...

Δεν ξέρω πού μπορείς να το βρεις, εγώ το είδα στον κινηματογράφο. Σίγουρα μπορείς να το κατεβάσεις απ'το ίντερνετ (mini nova π.χ., έχουν σχεδόν τα πάντα), με το αιώνιο πρόβλημα της γλώσσας: τα περισσότερα δεν έχουν υπότιτλους. Δοκίμασε πάντως.

Υ.Γ. Καλώς ήρθες

Jos είπε...

Ποσο επικαιρο..