18 Οκτ 2009

5 βασικές ιστορικές γνώσεις


Δεν κάνουν κάτι λίστες τα περιοδικά λαϊφστάιλ με τίτλους του τύπου «οι 10 ωραιότερες Ελληνίδες», «10 καυτές στάσεις στο σεξ», «666 πράγματα που πρέπει να κάνεις πριν γίνεις 30» κι άλλα τέτοια; Ε, εγώ ετοίμασα μια λίστα με τα πέντε βασικά πράγματα που πρέπει να ξέρει κάποιος για την Ιστορία γενικά και για τη σύγχρονη ελληνική Ιστορία ειδικά.

Γιατί αυτό είναι, αγαπητοί συμπολίται, η βλακεία και η αμάθεια μάς έχουν περικυκλώσει! Ο ανεκδιήγητος αρχηγός εκείνου του γελοιωδέστατου κόμματος (βλ. στο τέλος της είδησης που θα βρείτε εδώ) μάς κάνει μάθημα ελληνικής ιστορίας! Όχι βέβαια ότι είναι η πρώτη φορά... Και το χειρότερο είναι ότι τα ίδια και χειρότερα ακούμε από παντού κι από τους πάντες, τα ίδια διδάσκονται τα έρμα τα παιδιά μας στο σχολείο – και συνήθως κι οι καθηγητές τους δεν ξέρουν κάτι άλλο (αν βάλεις φιλολόγους και παιδαγωγούς να διδάσκουν Ιστορία, χωρίς ούτε καν να τους παρέχεις ένα αξιοπρεπές βιβλίο, αυτό συμβαίνει βέβαια...). Και τα ίδια βέβαια ακούμε και διαβάζουμε να αναπαράγονται στις εφημερίδες, σε εκπομπές, στη λογοτεχνία (που τα τελευταία χρόνια τό’χει ρίξει πολύ στα ιστορικά μυθιστορήματα). Το τελευταίο που άκουσα είναι ότι το National Geographic δίνει στους αναγνώστες του την «Ιστορία του Ελληνικού Έθνους» του Παπαρρηγόπουλου – έργο γραμμένο τον 19ο αιώνα, σπουδαίο για την εποχή του, αλλά γραμμένο ακριβώς με την ιστοριογραφική αντίληψη της εποχής του.


Το ταπεινό μας ιστολόγιο αποφάσισε λοιπόν να αναλάβει ρόλο παιδευτικό. Πέντε βασικά πράγματα, χρήσιμα για όλες τις περιστάσεις!


1. Η Ιστορία διδάσκει;

Όχι. Η Ιστορία μάς εξηγεί πώς φτάσαμε στο σημείο που φτάσαμε. Μαζί με άλλες επιστήμες (π.χ. κοινωνιολογία, ανθρωπολογία) προσπαθεί να δείξει πώς λειτουργεί η κοινωνία. Ούτε νουθετεί, ούτε μας δίνει «παραδείγματα» με τον τρόπο που τα εννοούσε η δασκάλα μας στο δημοτικό.


2. Η Ιστορία επαναλαμβάνεται;

Όχι. Μ’όλο τον σεβασμό στον Μαρξ, ούτε καν ως φάρσα. Μπορεί να ξανατεθεί ένα πρόβλημα που δεν είχε λυθεί οριστικά (όπως για παράδειγμα ξανατέθηκε το πρόβλημα των βαλκανικών εθνικισμών μετά το 1989), αλλά, ακόμα και σ’αυτή την περίπτωση, θα τεθεί με νέους όρους.


3. Υπάρχει συνέχεια στην ελληνική Ιστορία, ισχύει δηλαδή το σχήμα που διδασκόμαστε στο σχολείο, αρχαία Ελλάδα – Βυζάντιο – σύγχρονη Ελλάδα;

Όχι. Το σχήμα αυτό δημιουργήθηκε στα μέσα-τέλη του 19ου αιώνα από δύο σπουδαίους ιστορικούς, τον Σπ. Ζαμπέλιο και τον Κων. Παπαρρηγόπουλου. Και ήταν σπουδαίοι ακριβώς επειδή έκαναν αυτό ακριβώς που επέτασσε η εποχή τους: έφτιαξαν μια εθνική ιστορία, στην οποία μπόρεσε το νεοσύστατο ελληνικό κράτος να βασίσει την εσωτερική του ενότητα και τις βλέψεις του για ενσωμάτωση νέων εδαφών και πληθυσμών, δηλαδή τη Μεγάλη Ιδέα. Επομένως, σπουδαίος ο Παπαρρηγόπουλος, αλλά η μελέτη του αφορά πια μόνο τους ειδικούς. Αν θέλετε να πάρετε την έκδοση που προσφέρει το National Geographic για να την έχετε στη βιβλιοθήκη σας σαν κειμήλιο ή μουσειακό είδος, πάρτε τη. Αλλά μην περιμένετε να μάθετε απ’αυτή την ελληνική Ιστορία.


4. Έπαιξε ρόλο η Εκκλησία στην «εθνική παλιγγενεσία»;

Όχι. Για την ακρίβεια, ακόμα κι η ερώτηση αυτή είναι λανθασμένη. «Εθνική παλιγγενεσία» (αναγέννηση του έθνους δηλαδή) δεν υπάρχει, για τον απλό λόγο ότι το έθνος είναι φαινόμενο του 18ου – 19ου αιώνα. Πιο πριν δεν υπήρχε, άρα ούτε να «ξαναγεννηθεί» μπορούσε, ούτε να «αφυπνιστεί». Η Εκκλησία δεν υπήρξε θεματοφύλακας του έθνους, γιατί έθνος με τη σύγχρονη έννοια δεν υπήρχε. Βοήθησε στη διατήρηση της ελληνικής γλώσσας, σίγουρα, όπως και της χριστιανικής πίστης, αλλά μέχρι εκεί. Η προετοιμασία για την Επανάσταση του 1821 (Διαφωτισμός, Φιλική Εταιρεία...) και η Επανάσταση έγιναν από λαϊκούς (λόγιους, εμπόρους...), μερικοί μάλιστα από τους οποίους ήταν αντικληρικαλιστές (ενάντια στο παπαδαριό σε απλά ελληνικά), όπως φαίνεται π.χ. από την «Ελληνική Νομαρχία» κι άλλα έργα του νεοελληνικού Διαφωτισμού και από τα επαναστατικά Συντάγματα. Άνθρωποι του κατώτερου κλήρου (δηλαδή ο παπα-Γιώργος που μένει εδώ πιο κάτω κι ο διάκος του) έλαβαν μέρος, αλλά μόνον ατομικά. Η Εκκλησία αφόρισε την Επανάσταση – Εκκλησία ήταν, φύσει και θέσει συντηρητικός θεσμός, και δεν έβλεπε με καλό μάτι τις ριζοσπαστικές αλλαγές (και τα έβρισκε και μια χαρά με την οθωμανική εξουσία). Είναι επίσης γνωστό και τεκμηριωμένο ότι κρυφό σχολειό δεν υπήρχε κι ούτε ορκίστηκαν οι οπλαρχηγοί στην Αγ. Λαύρα. Αφήστε δε που η Επανάσταση δεν έγινε στις 25 Μαρτίου αλλά στις 20 – διάλεξαν να τη γιορτάζουν στις 25 για να είναι 2 σε 1 με τον Ευαγγελισμό, όταν πια το ελληνικό κράτος επέλεξε να συνδεθεί με την εκκλησία. Αυτοί δε οι μύθοι περί ρόλου της Εκκλησίας μάς ήρθαν πακέτο με την εθνική ιστοριογραφία (βλ. πιο πάνω, Παπαρρηγόπουλος), για να υποστηριχθεί η Μεγάλη Ιδέα: αν αποδεικνυόταν ότι Έλληνες=Χριστιανοί, τότε και Χριστιανοί=Έλληνες, άρα Ορθόδοξοι Χριστιανοί υπόκοοι Οθωμανικής Αυτοκρατορίας = αλύτρωτοι Έλληνες, επομένως δώστε μας τη Σμύρνη και την Πόλη! [ορίστε! ωραιότατη εξίσωση! απορώ γιατί έπαιρνα 3 στην Άλγεβρα...]


5. Εξελίσσεται η επιστήμη της Ιστορίας;

Ναι. Λογικό είναι να πει κάποιος «τι διαφορά έχει αν θα διαβάσω τον Παπαρρηγόπουλο ή κάποιο πιο καινούριο βιβλίο ελληνικής Ιστορίας; Τα ίδια δεν θα λένε; Αφού δεν άλλαξαν τα γεγονότα εντωμεταξύ.» Σύμφωνοι, τα γεγονότα δεν αλλάζουν. Βγαίνουν όμως στην επιφάνεια καινούρια στοιχεία για τα γεγονότα, και κυρίως αλλάζει ο τρόπος που τα βλέπουμε και τα εντάσσουμε σ’ένα σύνολο για να τα νοηματοδοτήσουμε. Ένα βιβλίο με ξεπερασμένη ιστοριογραφική αντίληψη αποτελεί πια το ίδιο Ιστορία, δεν χρησιμεύει παρά μόνο στους ιστορικούς, κι ακόμα και σ’αυτούς μέχρι ένα σημείο. Ο ιστορικός πρέπει να ξέρει ιστοριογραφία (που μας λέει πώς γράφεται η Ιστορία και πώς καταλάβαιναν κι έγραφαν την Ιστορία παλιότερα). Αν όμως δεν το απαιτεί για πολύ ειδικούς λόγους το συγκεκριμένο αντικείμενο της έρευνάς του, δεν χρειάζεται να κάτσει να διαβάσει όλο τον Παπαρρηγόπουλο. Θα καθόταν σήμερα κάποιος να μάθει Μαθηματικά ή Φυσική από ένα βιβλίο του 19ου αιώνα; Δεν νομίζω, γιατί αν και οι βάσεις (κι εννοώ τα εντελώς βασικά, π.χ. ο νόμος της βαρύτητας) είναι γνωστά εδώ και δεκαετίες ή αιώνες (και δεν έχουν αλλάξει βέβαια), ένα απαρχαιωμένο βιβλίο και δεν θα τα παρουσιάζει με τον πιο ενδεδειγμένο τρόπο και δεν θα περιλαμβάνει τις πιο καινούριες γνώσεις. Δεν θέλω να υπερβάλω, αλλά ένα παρωχημένο βιβλίο Ιστόριας μού φαίνεται ότι κινδυνεύει να στραβώσει ακόμα περισσότερο αυτούς που θα προσπαθήσουν να μάθουν Ιστορία, απ'ό,τι ένα παλιό βιβλίο Μαθηματικών.


Αυτά λοιπόν. Όποιος σάς πει οτιδήποτε άλλο, μην τον ακούτε! Αντιτάξτε του αυτές τις πέντε απλές αλήθειες και επικαλεστείτε με: «τα διάβασα στο ίντερνετ, από το κουπέπι, που είναι πολύ καλή κοπέλα και μορφωμένη – φαίνεται!» (Κι αν τον πείσετε να μου το πείτε...) Κι όσοι έχετε παιδιά, κολλήστε τη λίστα πάνω στο ψυγείο να τη βλέπει, μπας και σωθεί το σπάχνο σας από την πλύση εγκεφάλου του σχολείου!


Μπόνους τρακ: 2 τίτλοι (εντελώς ενδεικτικά) για τον ελληνικό 19ο αιώνα:

Αλέξης Πολίτης, Ρομαντικά Χρόνια. Ιδεολογίες και Νοοτροπίες στην Ελλάδα του 1830-1880, Ε.Μ.Ν.Ε.-Μνήμων, Αθήνα 2003 (3η έκδοση)

Έλλη Σκοπετέα, Το Πρότυπο Βασίλειο και η Μεγάλη Ιδέα. Όψεις του Εθνικού Προβλήματος στην Ελλάδα (1830-1880), Πολύτυπο, Αθήνα 1988


Κι ένα για τη σχέση κράτους - εκκλησίας (έχει κι ένα ιστορικό κομμάτι, οπότε ενδείκνυται για όσους θέλουν να καταλάβουν τα βασικά πράγματα, αλλά βαριούνται τα βιβλία Ιστορίας):

Αντώνης Μανιτάκης, Οι Σχέσεις της Εκκλησίας με το Κράτος-έθνος. Στη Σκιά των Ταυτοτήτων, Νεφέλη, Αθήνα 2000


4 σχόλια:

Кроткая είπε...

εύγε κουπέπι, μπράβο, ζήτω, κλαπ κλαπ κλαπ!

[τώρα το είδα, άργησα λίγο ε?]

k2 είπε...

Νά'σαι καλά ρε Κροτ!
Δεν πιστεύω να σου σφύριξε τίποτα το άλλο κουπέπι, ε; :) Τόσο ωραίο ποστ και κανείς να μην του έχει δώσει σημασία μέχρι τώρα... (κλαψ)

Кроткая είπε...

όχι καλέ, μόνη μου το είδα!

και όντως, τόσο ωραίο ποστ, κρίμα να περάσει έτσι.
Το άλλο κουπεπι φταίει που μάνι μάνι ανέβασε καινούριο ποστ και σε καπέλωσε! :Ρ

Σταυρούλα είπε...

Άξιαααααααααα!

Δεν το ΄χα υπόψη το ποστ, αλλά πόσο συμφωνώ να ΄ξερες!