31 Οκτ 2009

Απο την Πόλη έρχομαι


Φέτος είναι η χρονιά της Τουρκίας στη Γαλλία. Αυτό σημαίνει εκθέσεις, διαλέξεις, συναυλίες και γενικά άπειρες εκδηλώσεις με άξονα την Τουρκία. Στο πλαίσιο αυτής της υπερδραστηριότητας εντάσσεται και η έκθεση στο Grand Palais “De Byzance à Istanbul”, την οποία μπορείτε να δείτε μέχρι τις 25 Γενάρη.

Η έκθεση είναι αρκετά ενδιαφέρουσα. Έχει γύρω στα 300 εκθέματα από 14 μουσεία και «εξιστορεί» χρονολογικά την ιστορία της Πόλης από την εποχή του Βύζα μέχρι σήμερα. Τόσοι αιώνες βέβαια δεν χωράνε σε λίγα εκθέματα, τα περισσότερα έχουν μια μάλλον συμβολική αξία για την συνέχεια και την εξέλιξη της πόλης. Και βέβαια, φαίνονται αρκετά φτωχά σε σχέση με τις εντυπωσιακές συλλογές των μουσείων απ’τα οποία προέρχονται.

Παρόλ’αυτά, το στήσιμο είναι πολύ ωραίο. Ο εκθεσιακός χώρος βρίσκεται στο ημίφως, με έντονους προβολείς μόνο πάνω στα εκθέματα, η χρονική διαδοχή είναι απολύτως ξεκάθαρη, και οι επεξηγήσεις σαφείς και λιτές. Πλην όμως, η έκθεση δεν ξεφεύγει από τα συνήθη προβλήματα παρόμοιων εκθέσεων: το όλο θέμα είναι λίγο ξεκομμένο από τον περιβάλλοντα χώρο. Αν δεν έχεις ιδέα δλδ από την ιστορία της Πόλης, δεν μαθαίνεις και πολλά πράγματα, απλώς βλέπεις πέτρες και αρχαία. Αν δεν ξέρεις ήδη τι είναι το εικονοστάσι, η σουλτανική τούγρα, τα μοναχικά χειρόγραφα, δεν έχεις καμία πιθανότητα να καταλάβεις σε τι χρησιμεύουν τα αντίστοιχα εκθέματα. Το δεύτερο σημείο που μου χτύπησε ως τρομερή προχειρότητα ήταν οι επεξηγηματικές ταμπέλες. Στον βωμό της απλότητας, θυσίαζαν ακόμα και την στοιχειωδέστερη ιστορία. Το 1453 λ.χ. πολεμούσαν οι Έλληνες τους Τούρκους. Ό,τι προσπαθούμε να καταργήσουμε στα σχολεία ως παιδαριώδες δλδ, το αναπαράγουν ιστορικοί που στήνουν τέτοιες εκθέσεις. Άλλο η απλοποίηση για το ευρύ κοινό κι άλλο η παραποίηση της ιστορίας.

Και αυτό που με προβλημάτισε περισσότερο ήταν μια θεματική που επιγραφόταν «Η καθημερινή ζωή των Κων/λιτών» και αναφερόταν στον 18ο-19ο. Στη βιτρίνα είχε χειροποίητα πορσελάνινα σερβίτσια, κοσμηματοθήκες με πολύτιμους λίθους, κεντητά καφτάνια και άλλα αντίστοιχα εκθέματα. Σε ποιων ακριβώς την καθημερινή ζωή αναφερόταν η βιτρίνα (όπως και όλη η έκθεση άλλωστε) είναι σαφές. Της υψηλής κοινωνίας. Τι καταλαβαίνει όμως ο ανυποψίαστος επισκέπτης; Ότι όλη η Πόλη, από κτίσεως κόσμου μέχρι τον 19ο έτρωγε με χρυσά κουτάλια. Και αυτή η εικόνα είναι το μόνιμο θέμα των μουσείων, όχι μόνο του Grand Palais. Φεύγουμε όλοι με την εντύπωση ότι οι μεγάλες αυτοκρατορίες ορίζονται αποκλειστικά από τα πιο εντυπωσιακά έργα τέχνης, λες και κάνουμε επίδειξη του πιο περίλαμπρου δισκοπότηρου. Λες και το νόημα είναι να συγκρίνουμε το πιο περίτεχνο καλημαύχι με την πιο καλλιγραφική τούγρα. Αφήνουμε δλδ έξω από τη συζήτηση και την πολιτισμική παρουσίαση το 90% της κοινωνίας της κάθε εποχής. Προσοχή: το επιχείρημα δεν είναι καθόλου ότι πρέπει να αγνοήσουμε την υψηλή κουλτούρα της εκάστοτε άρχουσας τάξης, καθότι έτσι κι αλλιώς μας άφησε τα πιο έντονα ίχνη της εποχής. Μιας εποχής που δεν μπορούμε όμως να τη φανταστούμε διαφορετική, ούτε να την αναπαραστήσουμε μέσα από το πολύπλευρο πρίσμα των κοινωνικών και πολιτικών της αντιφάσεων.


Το μουσείο φυσικά και δεν πρωτοτυπεί με την επιλογή του αυτή. Το αντίθετο μάλιστα. Ακολουθεί την πεπατημένη των περισσότερων μουσείων του πλανήτη. Η επιλογή όμως της παρουσίασης των πιο αστραφτερών αντικειμένων δεν είναι ο μόνος πολιτισμός της κάθε εποχής. Μόνο που η τσακμακόπετρα (λέμε τώρα) ως το πιο κοινό χρηστικό εργαλείο μεταξύ του κόσμου, δεν ενδιαφέρει ούτε τους Τούρκους ούτε τους Ευρωπαίους σήμερα. Οι Τούρκοι αρέσκονται να παρουσιάζουν έναν πολιτισμό αντάξιο του ευρωπαϊκού, εμποτισμένου όμως με οριεντάλ στοιχεία που τον καθιστούν εξωτικό, και οι Ευρωπαίοι (οι Γάλλοι στην περίπτωση αυτή) διακατέχονται από την ίδια ανάγκη. Να «γνωρίσουν» έναν πολιτισμό που θα τους θαμπώσει από την πολυτέλεια και την υπερβολή, όπως ακριβώς προσμένουν όταν πάνε στις Βερσαλλίες, μόνο που τα μοτίβα του θα πρέπει να φέρουν τη σφραγίδα της Ανατολής για να τον αναγνωρίσουν και να τον εντάξουν στην ήδη υπάρχουσα εικόνα που έχουν γι’αυτόν: ένα σημείο αναφοράς που επιτρέπει στους μεν Ευρωπαίους να ορίσουν τη Δύση μέσα από αλλά και σε αντίθεση με την Ανατολή, στους δε Τούρκους να διεκδικήσουν την πατρότητα ενός μεγάλου πολιτισμού και να ξεφύγουν από τη ρετσινιά του φτωχού συγγενή των Ευρωπαίων. Και κατ’επέκταση να διεκδικήσουν μια θέση στην ΕΕ με (ψευδο)πολιτισμικά κριτήρια του χθες και όχι με την πολιτική βούληση του σήμερα.

Όλα αυτά είναι κατανοητά και μας επιτρέπουν να δούμε το πολιτικό εγχείρημα του παρόντος, που καθορίζει άλλωστε και την οπτική του παρελθόντος. Δεν μπορώ όμως να καταλάβω με ποιον τρόπο ακριβώς οι σχετικές εκδηλώσεις "προσφέρουν σε όλους την ευκαιρία να γνωρίσουν καλύτερα τον πολιτισμό της Τουρκίας", σύμφωνα με τις δηλώσεις των αξιότιμων Προέδρων της Δημοκρατίας Τουρκίας και Γαλλίας. Σε ποιον πολιτισμό απ'όλους αναφέρονται;

9 σχόλια:

Кроткая είπε...

ψύλλοι στ'αχυρα, κουπέπ...

yiannis63 είπε...

Aφού σου αποδώσω τα εύσημα για το κείμενο σου, να σου πώ ότι το 2010 η Κωνσταντινούπολη θα είναι η πολιτιστική πρωτεύουσα της Ευρώπης. Για αυτό τον λόγο προμηνύονται μεγάλες αλλαγές στην βιτρίνα της "Πόλης των πόλεων". Για αυτό και οι διάφορες εκδηλώσεις ανά την Ευρώπη. Πάντως να μου επιτρέψεις να σου πώ ότι διαβάζοντας το "Μυθιστόρημα της Κωνσταντινούπολης" από τον Gilles Martin- Chauffier συγγραφέα και δημοσιογράφο συνειδητοποίησα ότι οι Γάλλοι πρέπει να έχουν κακή σχέση με την Ιστορία. :-)

k1 είπε...

Κροτ, προφανώς και είναι ψύλλοι στ'άχυρα σε σχέση με τους λιμούς, σεισμούς, καταποντισμούς που συμβαίνουν καθημερινά. Μερικές λεπτομέρειες όμως είναι αποκαλυπτικές για γενικότερες νοοτροπίες. Εξ όνυχος τον λέοντα...

Γιάννη, χαίρομαι που συμφωνούμε. Το βιβλίο που λες δεν το ξέρω, δεν με εκπλήσσει πάντως που δεν είναι καλό. Αντίστοιχοι Γερμανοί δημοσιογράφοι/ αναλυτές/ συγγραφείς γράφουν ό,τι τους κατέβει. Δεν ξέρω αν φταίει η κακή σχέση με την Ιστορία ή η στρατευμένη οπτική του Ευρωπαίου. Ευτυχώς, υπάρχουν και εξαιρέσεις.

Кроткая είπε...

Κουπέπ, παρεννόησες. Εννοούσ απως αυτά που σκέφτεσαι είναι ψύλλοι στ'αχυρα για κείνους που οργανώνουν τέτοια events. Ενώ στην πραγματικότητα, είναι πολύ σημαντικά.
Αλλά είναι και πολλά τα λεφτά βλέπεις.

k1 είπε...

Ναι μωρέ κροτ, δεν σε παρεξήγησα. Συνεχίζω να πιστεύω ότι το θέμα δεν βρίσκεται στην πρώτη γραμμή του πυρός, αλλά θα ήθελα κάποια στιγμή να ξεκινήσει μια συζήτηση στη Γαλλία για τους όρους με τους οποίους ασχολούμαστε με την Τουρκία.΄Αν δεν συμβεί αυτό, το υπόλοιπο κομμάτι, όσο εμπεριστατωμένο και να είναι, θα παραμένει πάντα "bon pour l'Orient"

Кроткая είπε...

Κουπέπι, δεν είναι μόνο στη Γαλλία. Ούτε νομίζω πως είναι μόνο θέμα συζήτησης. Είναι αφενός θέμα πολιτικών σκοπιμοτήτων και αφετέρου θέμα νοοτροπίας: είμαστε πάντα exotiques εμείς της ανατολής και του νότου, θα το ξέρεις υποθέτω...

Αυτά δεν αλλάζουν έτσι εύκολα.

kangerlussuaq είπε...

Ωραία όλα αυτά, αλλά η δική μου απορία βρίσκεται:
α) στο ποιοι είναι εκείνοι οι φορείς, υπό την αιγίδα των οποίων διοργανώνεται η έκθεση β)στο κατά πόσο φαίνεται να διεκδικεί η σύγχρονη Τουρκία την "τουρκικότητα" των εκθεμάτων και μέχρι ποιο βαθμό στα πλαίσια της έκθεσης, ώστε να μπορεί να τα θεωρεί -αναδρομικά- αντιπροσωπευτικά δείγματα του πολιτισμού της και
γ)κατά πόσον θα μπορούσε να θεωρηθεί αυτή η έκθεση ως αντιπροσωπευτική της Τουρκίας στο σύνολό της. Το τελευταίο είναι μάλλον καθαρά ρητορικό παρά ουσιαστικό ερώτημα, μια και η έκθεση εστιάζεται στα της Κωνσταντινούπολης. Το ερώτημα όμως είναι αν υπήρξαν ανάλογες εκθέσεις για την Άγκυρα, τη Σμύρνη ή το Γκαζίαντεπ για παράδειγμα. Δε λέω, ωραία η Κωνσταντινούπολη αλλά -κατά τη δική μου γνώμη- σε καμιά περίπτωση δεν αντιπροσωπεύει το τι πραγματικά ήταν και το τι πραγματικά είναι ο χώρος που ορίζεται ως Τουρκία.

k1 είπε...

α) Η έκθεση διοργανώνεται από την Réunion des musées nationaux στη Γαλλία και το IKSV (İstanbul Kültür Sanat Vakfı) της Τουρκίας στο πλαίσιο της Χρονιάς της Τουρκίας στη Γαλλία (Ιούλιος 2009 – Μάρτιος 2010). Γενική υπεύθυνη της έκθεσης είναι η διευθύντρια του μουσείου Sabanci, Nazan Ölçer, και υπεύθυνος του καταλόγου ο Ethem Eldem από το παν/μιο του Βοσπόρου.
β,γ) Δεν καταλαβαίνω τι εννοείς. Δεν ανέφερα πουθενά καμία διεκδίκηση τουρκικότητας των εκθεμάτων. Η ιστορία της Πόλης παρουσιάζεται με τα υπέρ και τα κατά μιας φιλόδοξης έκθεσης πολλών αιώνων. Αφιερώματα γίνονται στη Γαλλία σε όλες τις εκφάνσεις της Τουρκίας (πολιτικές, πολιτιστικές, ιστορικές, καλλιτεχνικές κλπ). Πολλά απ'αυτά απλώς δεν αποφεύγουν την επιβεβαίωση των ευρωπαϊκών στερεότυπων για την Τουρκία. Όχι όλα, αλλά η εν λόγω έκθεση δεν αποτελεί εξαίρεση.

kangerlussuaq είπε...

Αναφερόμουν στη "διεκδίκηση της πατρότητας ενός μεγάλου πολιτισμού", που εσύ αναφέρεις, αλλά η απάντησή σου με κάλυψε.